تفکر خلاق چیست و چگونه ما را تجهیز می‌کند؟

تفکر خلاق یکی از مهارت‌های مهم زندگی است که در عصر حاضر باید به آن به شکل ویژه‌ای پرداخته شود.

قبل از اینکه به تعریف واژه تفکر خلاق پرداخته شود، اول باید کمی در مورد تعریف خلاقیت بدانیم تا بتوانیم تفکر خلاق را بهتر درک کنیم.

خلاقیت یا آفرینندگی، مهم‌ترین و اساسی‌ترین قابلیت و توانایی انسان و بنیادی‌ترین عامل ایجاد ارزش است. خلاقیت در همۀ ابعاد و جوانب زندگی نقش کاملاً حیاتی ایفا می‌کند. خلاقیت و نوآوری از والاترین ویژگی‌های یک انسان هستند. همۀ علوم، تولیدات، فناوری‌ها، صنایع، ابداعات، اختراعات، هنرها، ادبیات، موسیقی، معماری و به‌طور کلی اساس انواع تمدن‌ها از ابتدا تاکنون و کلیۀ دستاوردهای بشری، جلوه‌های گوناگونِ خلاقیت و نوآوری هستند. به طور کلی می‌توان گفت، تمدن انسانی و زندگی وی بدون خلاقیت امکان‌پذیر نیست.

خلاقیت چیست؟

خلاقیت دارای تعاریف متعدد و گوناگونی است؛ اما برخی از آن‌ها تعریف دقیقی از خلاقیت ارائه نمی‌دهند. شاید بهتر است بگوییم که هرکدام از تعریف‌ها به توصیف بخشی از مفهوم خلاقیت پرداخته‌اند یا شیوه شکوفایی آن را توضیح داده‌اند.

تعریف خلاقیت به‌صورت ساده عبارت است از تبدیل ایده، تخیل و رویا به واقعیت. زمانی که خلاق هستید می‌توانید بین چیزهایی که به‌طور معمول با یکدیگر مرتبط نیستند ارتباط برقرار کنید و حتی می‌توانید الگوهای پنهان در انواع موضوعات را درک و مشاهده کنید و با توجه به آن‌ها ایده‌های جدید ارائه دهید.

در تعریفی دیگر خلاقیت، عبارت است از متصل کردن چیزهای مختلف به یکدیگر.

در تعریفی دیگر، استیو جابز بنیانگذار شرکت اپل، خلاقیت را بدین صورت تعریف می‌کند:

حتما بخوانید: تصمیم‌گیری چیست و چرا از اهمیت بالایی برخوردار است؟

وقتی شما از افراد خلاق می‌پرسید که چطور کاری را انجام داده‌اند، آنها کمی احساس گناه می‌کنند زیرا آنها واقعا کاری انجام نداده‌اند، فقط چیزی را دیده‌اند. این امر پس از مدتی برایشان آشکار شده است. آنها قادر بوده‌اند تجاربی که داشتند را به همدیگر ارتباط داده و چیزهای جدیدی را درهم آمیزند. و دلیل اینکه آنها قادر بوده‌اند این کار را انجام بدهند این بوده است که آنها تجربه بیشتری داشته‌اند یا بیش از باقی مردم در مورد تجارب خود فکر کرده‌اند.

تفکر خلاق چیست؟

تفکر خلاق (Creative Thinking) مهارتی است که شخص با کمک حل مسئله و تصمیم‌گیری از افکار یا روابط نو برخوردار شده و قدرت کشف و انتخاب راه حل‌های جدید را پیدا می‌کند.

تعاریف متعدد دیگری نیز  از تفکر خلاق وجود دارد. اما بطور کلی می‌توان گفت:

تفکر خلاق یعنی روشی برای بررسی و حل مسائل با استفاده از دیدگاهی متفاوت، اجتناب از راه حل‌های مرسوم و تفکر خارج از چارجوب.

عمیق بخوانید: اهمال کاری چیست و چگونه می‌شود آن را دور زد؟

افراد خلاق چه ویژگی‌هایی دارند؟

افرادی که دارای تفکر خلاق هستند، ویژگی های عجیب و غریبی ندارند اما معمولاً ویژگی‌های مشترکی با یکدیگر دارند که مهمترین آنها عبارت است از:

• به نوآوری و تصمیم‌گیری مستقل علاقه دارند.
• پدیده‌های پیچیده را به پدیده‌های ساده ترجیح می‌دهند.
• آنها به راحتی ارتباط برقرار می‌کنند و مهمولا ذهن بازی دارند.
• می‌توانند به خوبی بین تفکر منطقی و تفکر غیر منطقی هماهنگی ایجاد کنند.
• برای آنها انگیزه‌های درونی نظیر خودشکوفایی بیشتر از محرک‌ها و انگیزه‌های بیرونی نظیر تحسین دیگران، به دست آوردن پول و موارد این چنینی اهمیت دارد.
• برای تجربه جایگاه ویژه‌ای قائل است و به علت موفقیت‌ها و شکست‌ها می‌اندیشد نه به اثر آنها.
• فکر کردن در آرامش را برای خود استراحت تلقی می‌کنند.
• فرد خلاق کنجکاو و پرسشگر است، پیرامون یک موضوع یا پدیده سوال‌های متعددی را خلق می‌کند و از افراد آگاه ومتخصص می‌پرسد.
• درصدد بهترین راه‌حل‌ها یا کمترین هزینه فکری، زمانی و مالی است.
• افکار و عقاید خود را به راحتی مطرح می‌کنند و از مواجه با عقاید مختلف استقبال می‌کنند.
• برای حل مسایل و مشکلات راه‌های مختلف را بررسی و تا رسیدن به نتیجه دلخواه تلاش می‌کنند.
• خود را محدود به نظرات دیگران نمی‌نمایند، حصار هر آن چه بود و هست را می‌شکنند.
• از قدرت تصویرسازی ذهنی بالایی برخودارند.

حتما بخوانید: ۱+۸ عادت مردمان شدیدا مؤثر 

چرا تفکر خلاق مهم است؟

دنیا و جامعه با سرعتی سرسام آور در حال پیشرفت است. شما نیاز دارید که خودتان را با توانایی سازگاری با این روند مجهز کرده تا تسیلم نشوید.

شما می‌توانید با مواجهه با چالش‌ها و پاسخ دادن به آنها با یک شیوه تفکری جدید و اعتماد به نفس، به موفقیت‌های بزرگی دست پیدا کنید

امروزه تواناییِ کاربرد تفکر خلاق در محیط‌های دیجیتال و غیرِدیجیتال به یک ویژگی در افراد موفق تبدیل شده است.

اگر می خواهید شغل موفقی خلق کنید، مهم است که فنون تفکر خلاق را بعنوان یکی از مهارت‌های خود توسعه دهید، و آن را با مهارت‌های حل مسئله و تفکر انتقادی همراه کنید.

صرف نظر از اینکه صاحب چه شغل و موقعیتی هستید برای اینکه بتوانید پتانسیل خود را بالفعل کنید و از آن برای غلبه بر موانع و مشکلات روزمره استفاده کنید، این مهارت‌ها برای شما ضروری هستند. وقتی به دنیای غیردیجیتال می‌رسید، معلمین اولین قشری هستند که از این مهارت سود خواهند برد، زیرا آنها افرادی هستند که بر نسل آینده تاثیر می‌گذارند.

نقش آنها انتقالِ این مهارت به دانش‌آموزانشان است. این مهارت همچنین در ایجاد خلاقیت در کسب و کار نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. این مهارت به مدیران، تحلیل گران، و دیگران متخصصین صنعت کمک می‌کند که فرایند خلاق را در فضای شرکتی به کار ببرند، از دیدگاه متفاوتی به مسائل نگاه کنند، و به راه‌حل‌هایی برسند که آنها در بازار متمایز خواهند کرد.

مطالعه کنید: راز خلاق بودن

چگونه تفکر خلاق داشته باشیم؟

داشتن تفکر خلاق خیلی ساده نیست اما در عین حال پیچیدگی وحشتناکی نیز ندارد.

به ندرت پیش می‌آید که ایده‌ای درخشان خودش زنگ در خانۀ شما را بزند. آقای جان اینگلدو، در کتاب جدید خود با نام “چگونه ایده‌های عالی داشته باشیم: راهنمای تفکر خلاقانه” به معرفی استراتژی‌های مختلف تفکر خلاق پرداخته است. تعدادی از راه‌های تفکر خلاق طبق کتاب آقای اینگلدو عبارت است از:

1. از خود بپرسید که «چه کار دیگری می توان با آن انجام داد؟»

شما به بسیاری از چیزها، اشیا، ساختمان‌ها، فضاها، مواد، فناوری، و سیستم‌ها از دریچۀ عادت و آشنایی نگاه می‌کنید و از احتمالات متعدد دیگری که برای استفاده از آنها وجود دارد، چشم‌پوشی می‌کنید. باید با این گرایش موجود در ذهن خود مبارزه کنید. این پرسش که «چه کار دیگری می‌توانم با آن انجام دهم؟» باعث اختراعات و ایده‌های جدید می‌شود.

امتحان کنید: زباله را به طلا تبدیل کنید. تمام نامه‌های دور انداختنی صندوق پست خود را به چیزهایی ارزشمند تبدیل کنید. چه کار دیگری می‌توانید با روزنامه انجام دهید؟

2. با دقت نگاه کنید

پروفسور «گای کلاکستون»، استاد علوم، دریافته است که افراد خلاق، متخصصِ دقیق نگاه کردن هستند. آنها توانایی بالایی در مشاهدۀ نکات ظریف، جمع آوری و استفاده از چیزهایی دارند که دیگران آنها را نادیده می‌گیرند. داشتن کنجکاوی فعال در مورد جهانی که در اطراف شما است، باعث ظهور ایده های جدید می شود. کنجکاو باشید و به خوبی اطرافتان را ببینید.

امتحان کنید: چهره‌ها، حیوانات، حروف و اعدادی را که به طور تصادفی در اثر فرسایش، تعمیر، گذر زمان، پوسیدگی‌ها، نشت‌ها، شکستگی‌ها، جابجایی‌ها، نور، سایه، باران یا برف ایجاد می‌شود کشف و جمع‌آوری کنید. برخی از این موارد تنها زمانی خود را آشکار می‌کنند که شما به آنها کج، وارونه یا در جهت معکوس نگاه کنید.

با دقت بخوانید: چگونه یک عادت خوب را در خود پرورش دهیم؟

3. ساده بگیرید

مشکلات اغلب پشت اطلاعات بیش از حد، پنهان شده‌اند. چالش پیش روی خود را با صرف زمان برای درک و تعریف مشکل، روشن و مشخص کنید. آیا می‌توانید آن را در ۱۰ کلمه، ۵ کلمه، و یا حتی ۳ کلمه ساده کنید؟

امتحان کنید: نویسندۀ معروفی به نام «ارنست همینگوی» چالشی را برای نوشتن یک داستان در ۶ کلمه برگزار کرد. شما هم امتحان کنید یا آن را به صورت یک چالش توییتری در آورید و داستانی با تنها ۱۴۰ حرف ارسال کنید.

4. نامعقول باشید

نامعقول بودن در قلب تعدادی از خلاقانه‌ترین ایده‌های مربوط به قرن ۱۹ و ۲۰ میلادی قرار دارد. «لوئیس کارول» و «ادوارد لیر» از پوچی و نامعقول بودن موقعیت ها در داستان سرایی استفاده می‌کردند؛ برادران «مارکس»، «اسپایک میلیگان»، و «مونتی پایتون» از نامعقول دیدن امور، به عنوان منبعی برای کمدی بهره می بردند. «ساموئل بکت» هم از آن برای درام استفاده می‌کرد؛ «فرانک زاپا» برای موسیقی؛ «السا اسکیاپارلی» در طراحی مد و دادائیست‌ها و سوررئالیست ها از آن برای خلق هنر استفاده می‌کردند.

پیشنهاد: از سیستم علامت زبان بصری استفاده کنید و نشانه‌های نامعقول و خلاف عادتی را بسازید که بینندگان را گیج کند، تحریک کند یا به خنده وا دارد.

5. سیستم‌ها را با یکدیگر مبادله کنید

استفاده از سیستم‌های آماده، موفق، آزمایش شده و مطمئنِ موجود در یک حیطۀ عمل در حیطۀ دیگر می‌تواند به نوآوری بزرگی منجر شود.

«اوون مک لارن» اولین کالسکۀ تاشوی بچه‌ها را با استفاده از سیستم طراحی شدۀ ارابه‌های فرود تاشوی هواپیماهای «اسپیت فایر» که مربوط به جنگ جهانی دوم بود، ساخت. «جیمز دایسون» از سیستم گردبادی که برای جذب خاک اره‌های موجود در کارخانه‌های چوب بُری استفاده می‌شد بهره گرفت و آن را در جاروهای خانگی به کار برد. اینها هر دو انقلابی در طرح‌های تثبیت شدۀ پیشین بود. اگر شما در حال حاضر سیستمی را ناامیدکننده یا ناکافی می‌دانید، سعی کنید سیستم دیگری را از زمینه‌ای دیگر قرض بگیرید.

امتحان کنید: گاهی به سیستم‌های تغییر سریع صحنۀ تئاتر بیندازید و آنها را برای تغییر محل زندگی و یا فضای کار خود به خدمت گیرید.

6. تغییر موقعیت

تغییر در چگونگی نگاه کردن به چیزی، می‌تواند امکانات و ایده‌های جدیدی را برای ما آشکار کند. این کار را می‌توانید با جستجوی تمام زوایای دید امکان پذیر، و با تغییر دادن بافت زمینه انجام دهید.

جعبه‌های مربوط به سیم‌های شستشو و قوطی‌های صابون مواردی آشنا در سوپر مارکت هستند. تخت‌های نامرتب در اتاق خواب هر نوجوانی هست و لاشۀ گاو و گوسفند را می‌توان در پستوی هر مغازۀ قصابی‌ای پیدا کرد، اما آنها را در یک گالری هنری قرار دهید تا یک اثر هنری بزرگ خلق کنید! نزدیک به ۱۰۰ سال پیش، «مارسل دوشان» اولین هنرمندی بود که درک کرد چنین تغییری می تواند اثرگذار باشد. او به چشم دید که یک نمایشگاه هنری از سرامیک‌های سرویس بهداشتی که بر پشت به صورت صاف قرار گرفته بودند، چه ولوله ای بر پا کرد.

امتحان کنید: چیزهای عادی را قابل توجه کنید. به یک فروشگاه مصالح ساختمانی بروید و یک شیء ارزان قیمت پیدا کنید که با تغییر موقعیت آن در خانه، هدف جدید و تعجب آوری پیدا کند.

7. قالب های تازه را امتحان کنید

استفاده از فرآیندهای تغییر و تحول به شدت برانگیزانندۀ ایده‌ها است. تبدیل چیزها از یک فرم و یا محیط به دیگری، می‌تواند افکار را در جهات کاملا جدید و هیجان انگیز هدایت کند. یادتان باشد که یک ایده منجر به ایدۀ دیگری می‌شود.

«واسیلی کاندینسکی»، هنرمند نامدار روسی، موسیقی کلاسیک را به نقاشی‌های انتزاعی تبدیل کرد و رنگ های مختلفی را برای مشخص کردن احساسات متفاوتی که توسط موسیقی برانگیخته می‌شوند، انتخاب کرد. همچنین او ماشینی را اختراع کرد که اصوات موسیقی را به دستورالعمل هایی برای نقاشی تبدیل می کرد.

امتحان کنید: کلمات زیر را به علایم و نشانه های رمزی (تایپوگرافی) تبدیل کنید:تنبل، شاد، صدای بلند، نرم.

حتما بخوانید: سیستم تصمیم گیری یک و دو

8. بداهه پردازی کنید

بداهه عمل کردن، خلاقیت به رغم تمام محدودیت‌هاست. نوعی نحوۀ تفکر و عمل است که به راه‌حل‌هایی در موقعیت‌های بسیار چالش برانگیز منجر می‌شود. مانند زمانی که افراد خود را در زندان، تک وتنها در جایی دورافتاده، در محاصره، اسیر، گمشده در دریا و در کشتی شکسته یا در حال غرق شدن می‌یابند.

امتحان کنید: چالش «مایل‌های طراحی». برای مثال در ابتکار «مایل‌های غذایی» فاصلۀ زیادی که مواد غذایی از محل تولید تا میز غذا طی می‌کنند به چالش کشیده شد. قصد این کمپین حمایت از انتخاب محصولات محلی بود، محصولات محلی برای رسیدن به دست مصرف کننده حداقل فاصله را طی می‌کنند و در این جابجایی کوتاه منابع جهان کمتر تهی می شود. چالش «مایل های طراحی» هم مشابه همین چالش است. تنها از چیزهایی استفاده کنید که دم دست شماست. شما هم می توانید با حل مشکلات، تنها با استفاده از چیزهایی که در جیب خود، روی میز، مواد در دسترس، چیزهای باقی مانده از کاری دیگر یا تنها با استفاده از چیزی که در فاصله بسیار کوتاهی از شما هست، خود را به چالش بکشید.

9. شیوۀ خود را درک کنید

برای تولید سریع و مداوم ایده‌ها، درک اینکه چه شرایطی شما را بیشتر به خلاقیت وا می‌دارد، ضروری است. «چایکوفسکی»، پیوتر ایلیچ چایکوفسکی، آهنگساز شهیر روسی، می‌گوید:«اگر منتظر حس و حال لازم شویم، بی آنکه برای بدست آوردنش در میان تلاشهایمان حرکتی کرده باشیم، خیلی ساده به آدم‌های بی‌عمل و بی انگیزه بدل می‌شویم.»

پیشنهاد: فرایندهای منجر به خلاقیت را در قهرمانان ایده پردازی که به آنها علاقه مندید کشف کنید. برخی از این شیوه‌ها بسیار نامتعارف اند، مثلا «فریدریش شیلر»، شاعر آلمانی، دریافت زمانی بهتر کار می کند که بوی سیب فاسد را استشمام کند.

10. از زندگی خودتان الهام بگیرید

از همه چیز زندگی و تجربۀ خود برای ایجاد جرقۀ ایده استفاده کنید: چیزهایی که در مورد خود یا خانواده‌تان می‌دانید و چیزهایی که ریشه‌های شما هستند.

همانطور که «آل ژان»، یکی از نویسندگان اصلی مجموعۀ کارتونی «سیمپسون‌ها» می‌گوید: «شما ایده‌ها را از زندگی واقعی دریافت می‌کنید. از معلمانی که داشته‌اید، مشکلاتی که فرزندانتان در مدرسه با آنها برخورد می‌کنند و چیزهایی که در روزنامه ها می خوانید.»

مطالعه آن مفید است: قانون گلدیلاکس چیست و چطور باعث انگیزه می گردد؟

چند نکته به جا مانده در مورد تفکر خلاق

۱- فراموش نکنید خلاقیت و داشتن تفکر خلاق مهارت خارق‌العاده و مختص افراد خاصی نیست، همۀ انسان‌ها دارای خلاقیت هستند و در زندگی روزمره اشان از آن استفاده می‌کنند.

۲- خلاقیت یک مهارت اکتسابی و قابل بهبود است. شما می‌توانید در هر لحظه این مهارت خود را بهبود ببخشید.

۳- تفکر خلاق به هیچ وجهی با سطح فرهنگ، میزان تحصیل و شغل شما ارتباطی ندارد.

تفکر خلاق یک گام دیگر شما را در مسیر بهترین خود بودن قرار خواهد داد، بهترین خود باشید.