مهارت‌های زندگی چیست و چه کاربردی دارد؟

در عصر حاضر با توسعه، بهبود و پیشرفت زندگی و ورود به عصر تکنولوژی و فناوری نو، زندگی شما دائم در حال تغییر و تحول است. این تغییرات به قدری سریع است که مشکلات زیادی برای انسانها به وجود آورده است. برای حل این مشکلات و سازگار کردن آن با زندگی جدید، نیاز به کسب مهارت‌های جدید بیشتر احساس می شود. نداشتن مهارت‌های زندگی افراد را در برابر مسائل و مشکلات آسیب پذیر کرده و آنها را در معرض انواع اختلالات روانی اجتماعی و عاطفی قرار داده است. برای جلوگیری از آسیب در برابر مسائل زندگی آموختن مهارت‌های زندگی نقس بسیار مهمی دارد. 

تعریف مهارت‌های زندگی

مهارت‌های زندگی توانایی‌هایی هستند که با تمرین مستمر و پیوسته پرورش می‌یابند، و فرد را برای مواجه شدن با مسائل روزمرۀ زندگی، افزایش توانایی‌های روانی، اجتماعی و بهداشتی آماده می‌کنند.

در تعریفی دیگر سازمان جهانی بهداشت، مهارت‌های زندگی را چنین شرح داده است:

در تعریفی دیگر، مهارت‌های زندگی مجموعه‌ای از مهارت‌ها و شایستگی‌های فردی و گروهی است که افراد برای زیستن در هزاره جدید به آن نیازمند می‌باشند. همزمان با یادگیری، تسلط و استقرار در این مهارت‌ها، فرد علاوه بر رسیدن به آرامش و تعادل در زندگی فردی و اجتماعی به ایفای نقش در زندگی خود می‌پردازد.

و همچنین،

مهارت‌های زندگی عبارت هستند از، توانایی‌هایی که منجر به ارتقای بهداشت روانی افراد جامعه، غنای روابط انسانی، افزایش سلامت و رفتارهای سالم در سطح جامعه می‌گردند. ایجاد رابطه بین‌فردی صحیح و مؤثر، انجام درست مسئولیت‌های اجتماعی و تصمیم گیری صحیح در موارد حساس از جمله مواردی است که در مهارت‌های زندگی قرار می‌گیرد. هر چه فرد تسلط بیشتری در این مهارت‌ها داشته باشد، زندگی موفق‌تر و ایده‌آل‌تری در برابر مشکلات و مسائل پیش روی خود خواهد داشت.

در واقع می‌توان گفت، بسیاری از شکست‌ها، ناکامی‌ها و مشکلاتی که افراد در زندگی خود تجربه می‌کنند یا دارا هستند، به خاطر وجود نقص‌هایی است که در این زمینه دارند. مهارت‌های زندگی ویژگی‌هایی نیستند که به طور ذاتی در افراد وجود داشته باشند بلکه نیازمند آموزش و تمرین بسیار در موقعیت های مختلف هستند.

حتما بخوانید: قانون گلدیلاکس چیست و چطور باعث انگیزه می گردد؟

مدل مهارت‌های ده‌گانه زندگی

سازمان بهداشت جهانی، مهارت‌های ده‌گانه زندگی را به صورت زیر طبقه‌بندی کرده است:

• توانایی تصمیم‌گیری؛
• توانایی حل مسأله؛
• توانایی تفکر خلاق؛
• توانایی تفکر نقادانه؛
• توانایی برقراری ارتباط مؤثر؛
• توانایی برقراری روابط بین فردی سازگار؛
• توانایی خودآگاهی؛
• توانایی همدلی با دیگران؛
• توانایی رویارویی با هیجان‌ها (ترس، غم، شادی و خشم)؛
• توانایی مدیریت استرس.

حتما بخوانید: احوال‌پرسی شیک؟ چگونه و چطور؟

توانایی تصمیم‌گیری

شما در بعضی مراحل زندگی با موقعیت‌هایی مواجه می‌شوید که ناچار به تصمیم‌گیری هستید. طبیعتا هم دوست دارید تصمیمات درستی بگیرید و از بین گزینه‌های موجود بهترین گزینه را انتخاب کنید. اما گاهی به علت گزینه‌های زیادی که پیش رو دارید دچار شک و تردید می‌شوید و تصمیم‌گیری‌هایتان را به تعویق می‌اندازید. گاهی هم تصمیمی را می‌گیرید اما نتایج حاصل از آن نشان می‌دهد تصمیم نه‌چندان درست یا تصمیم اشتباهی گرفته‌اید.

به مهارتی که به وسیله آن می‌توانید در موقعیت‌هایی که با چند گزینه متفاوت روبه‌رو هستید به‌موقع دست به انتخاب مناسب‌ترین و بهترین گزینه بزنید مهارت تصمیم‌گیری گفته می‌شود.

مهارت تصمیم‌گیری روش‌های صحیح تصمیم‌گیری منطقی را به شما می‌آموزد، توجه و دقت‌تان را در فرآیند تصمیم‌گیری بالا می‌برد و باعث پایین آمدن میزان خطا هنگام تصمیم‌گیری می‌شود.

توانایی حل مسأله

جهان امروز سرشار از مسائل و مشکلات است. این مسائل موجب شده است که غلبه بر مشکلات گاهی سخت و طاقت‌فرسا گردد. با کسب این توانایی بهتر می‌توانید مشکلات و مسائلی را که هر روز در زندگی برایتان رخ می‌دهند، از سر راه زندگی‌تان بردارید. مسائلی مانند حل مسائل مالی، شخصی، بین فردی، مسائل زناشویی و خانوادگی و مسائل اجتماعی.

عمیق بخوانید: اهمال کاری چیست و چگونه می‌شود آن را دور زد؟

توانایی تفکر خلاق

تفکر خلاق به معنای قدرت پرورش راه‌حل‌های جدید برای حل مسائل و مشکلات است و این بیان دیگری از “خارج از چارچوب فکر کردن” است. بعضی از افراد به طور طبیعی خلاق‌تر از دیگران هستند، اما هر کسی می‌تواند تفکر خلاق را با تمرین مداوم در خود تقویت کند. حل کردن معما، انجام بازی‌های فکری، خیال‌پردازی و انجام دادن کارها به روش غیر معمول به شما در پرورش فکری خلاق کمک خواهد کرد. افراد با داشتن این ویژگی توانایی ارائه راه‌حل‌های جدید برای انجام وظایف، حل مشکلات و مقابله با چالش‌ها را در خود ایجاد می‌کنند و گاه دیدگاه‌های تازه و غیر متعارف را برای کار خود به ارمغان خواهند آورد. این روش تفکر می‌تواند به شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف در جهت رشد و سازندگی کمک کند.

توانایی تفکر نقادانه

اکثر انسان‌ها در معرض اطلاعات بسیار زیادی قرار دارند که خیلی از آن‌ها صحیح نیستند. داشتن تفکر درست به شما کمک می‌کند تا بتوانید اطلاعات درست را از غلط تشخیص دهید و بهترین آن‌ها را انتخاب کنید. همچنین کمک می‌کند تشخیص دهید منابع اطلاعاتی همیشه درست نیستند. به عبارت دیگر، مهارت تفکر نقادانه موجب می‌شود هر چیزی را به سادگی قبول یا رد نکنید و پیش از آن، موضوع مورد نظر را به خوبی مورد بررسی قرار دهید. پس از آن، در مورد رد یا پذیرش آن تصمیم‌گیری کنید. با آموختن تفکر نقادانه فریب دیگران را نمی‌خورید و به عاقبت امور به خوبی فکر می‌کنید و دقیق و درست تصمیم می‌گیرید و ارتباطات درستی برقرار می‌کنید.

با دقت بخوانید: چگونه یک عادت خوب را در خود پرورش دهیم؟

توانایی خودآگاهی

مهارت خودآگاهی به این معنی است که بتوانید به شناخت دقیق و درستی از خود دست پیدا کنید. خود آگاهی یعنی فهم صحیحی از نگرش‌ها، عقاید، اندیشه‌ها، هیجان‌ها، توانایی‌ها، مهارت‌ها و کاستی‌هایتان داشته باشید. اگر شناخت درستی از خودتان نداشته باشید در انتخاب‌های مهم و سرنوشت ساز زندگی با مشکلات زیادی رو به رو خواهید شد.

برای تقویت مهارت خود آگاهی، باید فرصتی فراهم کنید تا دربارۀ خود بیاندیشید و از خود سوال کنید که “من کیستم؟” در واقع تلاش کنید که نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کنید. برای به دست آوردن این شناخت می‌توانید دربارۀ خصوصیات خود با افراد نزدیک خود گفت‌و‌گو کنید و نظر آن ها را نیز جویا شوید.

توانایی همدلی با دیگران

همدلی نوع خاصی از توجه داشتن به دیدگاه دیگری است. درواقع، همدلی دو جزء شناختی و یک حزء عاطفی دارد. اجزای شناختی همدلی عبارتند از: توانایی در شناسایی و نامگذاری حالات دیگران و توانایی در حدس زدن دیدگاه اشخاص دیگر. جزء عاطفی آن عبارت است از: توانایی در نشان دادن پاسخ عاطفی مناسب، به منظور برقراری روابط همدلانه.

فرد باید بتواند خود را به جای دیگران بگذارد، امور را از دیدگاه آن‌ها ببیند و از خود بپرسد اگر من به جای او و در شرایط او بودم، چه احساسی داشتم؟

وقتی شما بتوانید خودتان را با تمام کمبودها و توانایی‌هایمان بشناسید، آنگاه دیگران را با همان وضعیتی که هستند با تمام نقاط ضعف و قوتشان می‌پذیرید و به آنها احترام می‌گذارید. از دیگر شرایط لازم برای ایجاد همدلی بین افراد، اعتماد متقابل است. به عبارت دیگر اعتماد متقابل هنگامی ایجاد می‌شود که طرفین درگیر در ارتباط، نسبت به همدیگر یکدلی، آسایش و امنیت خاطر داشته باشند و این اعتماد حاصل نمی‌شود، مگر با شناخت تفاوت‌های فردی و احترام گذاشتن به آن.

 مطالعه کنید: ۱+۸ عادت مردمان شدیدا مؤثر 

توانایی رویارویی با هیجان‌ها

هیجانات و عواطف نشانۀ زنده بودن شما هستند، زیرا که در تمام تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهای شما نقش دارند. چهار نوع هیجان اصلی داریم: ترس، غم، شادی و خشم وجود دارند.

احساسات دیگر ترکیبی از این چهار نوع هستند. احساسات شما از زمان تولد شکل گرفته و نقش مهمی در زندگی‌ ایفا می‌کنند. تجارب و ارتباطات اجتماعی شما برگرفته از احساسات و هیجانات شماست. وقتی دوستی غمگین است بازگوکنندۀ این پیغام است که مشکلی وجود دارد.

احساسات خوشایند به فرد انرژی می‌دهد مثل شادی و عشق. و دقیقاً به همان صورت احساسات ناخوشایند انرژی منفی را به فرد منتقل می‌کند مثل غم و خشم. با اینکه احساسات در زندگی انسان‌ها مشترک است ولی هر یک از شما دنیای هیجانی مخصوص به خود دارید که به هیچ کس دیگر شبیه نیست.

مهارت مقابله با هیجان‌ها، فرد را قادر می‌سازد تا هیجانات را در خود و دیگران تشخیص داده، نحوۀ تاثیر هیجانات بر رفتار را بداند و بتواند واکنش مناسبی به هیجانات  مختلف نشان دهد. اکثر اوقات حالات و احساسات خود را تحت دو واژۀ  خوب یا بد توصیف می‌کنید و بیشتر اوقات از حالات روحی خود به طور دقیق و درست خبر ندارید. کلمات بسیاری وجود دارد که احساسات را توصیف  می‌کنند؛ مثل غمگینی، ناراحتی، بی‌حوصلگی، خستگی، افسردگی، شادی، حسرت، خجالت و… که اینها یا خوب هستند یا بد!

توانایی مدیریت استرس

مهارت مدیریت استرس به افراد کمک می‌کند تا بتوانند تغییرات و دگرگونی‌های زندگی را به بهترین شیوه مدیریت کنند. از نظر علمی راهبردهای مدیریت استرس فعالیت‌های درونی، روانی و رفتاری هستند که فرد برای از بین بردن استرس یا به حداقل رساندن و کنار آمدن با آن استفاده می‌کند. افراد مقاوم در برابر استرس ویژگی‌های خاصی نظیر متعهد و مسئول بودن، مبارزه طلبی، چالش جو بودن و توانمندی در زمینۀ ابراز وجود دارند که در مدیریت استرس به آن ها کمک زیادی می‌کند.

حتما بخوانید:سیستم تصمیم گیری یک و دو

مدل H-4

در ایالات متحده آمریکا ۴-H، سازمانی مربوط به امور جوانان است که بنیاد ملی غذا و کشاورزی و وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA) آن را اداره می‌کنند. رسالت آن سازمان «به کارگیری جوانان به منظور رسیدن به نهایت استعداد آنان و همچنین پیشبرد حوزهٔ توسعهٔ جوانان است». نام ۴-H نمایانگر چهار حوزهٔ توسعه فردی مورد توجه این سازمان است:

• سر
• قلب
• دست‌ها
• سلامت.

این سازمان در ایالات متحده بیش از ۶٫۵ میلیون در ۹۰۰۰۰ هزار کانون، عضو دارد که سن آنها بین ۵ تا ۲۱ سال است.

هدف ۴-H این است که شهروندی، رهبری، مسئولیت و مهارت‌های زندگی جوانان را از طریق برنامه‌های آموزش تجربی و رهیافتی مثبت به رشد جوانان، پرورش دهد. گرچه به خاطر تاریخی که ۴-H دارد، تصور بر این است که این سازمان، بر کشاورزی تمرکز دارد، اما امروزه ۴-H به طرح‌های مربوط به شهروندی، زندگی سالم، علم، مهندسی و تکنولوژی توجه می‌کند.

امروزه، ۴-H و برنامه‌های مرتبط با آن در بیش از ۸۰ کشور در سراسر جهان وجود دارند؛ این سازمان و اداره‌کنندگان آن در هر کشوری متفاوت است. هر یک از این برنامه‌ها به طور مستقل اما به کمک تبادلات بین‌المللی، برنامه‌های آموزشی جهانی و ارتباطات جهانی اجرا می‌شوند.

شعار ۴-H «بهترین را ساختن» است در حالیکه آرم آنها «آموزش از طریق عمل کردن» است.

در نهایت باید گفت، آموزش مهارت‌های زندگی به دلایل زیر بسیار با اهمیت هستند:

• ارتقای بهداشت روانی و پیشگیری از بسیاری از مشکلات
• توانمند کردن افراد در حل مشکلات و ارائه راهکار
• یافتن توانایی در تطبیق با تغییرات

مهارتهای زندگی به شما کمک خواهد کرد که در آینده ای نزدیک بهترین خودتان باشید.